Bekim Fehmiu bio je jedan od najvećih glumaca bivše Jugoslavije. On je prvi albanski akademski filmski glumac koji je igrao u pozorištu i na filmu širom zemlje. Sarađivao je s najvećim imenima jugoslovenske i svetske kinematografije, kao što su Ava Gardner, Charles Aznavour, Dino de Laurentiis i drugi, te postao prva autentična internacionalna filmska zvezda s ovih prostora.
Sintagma “filmska zvezda” u ovom kontekstu, govoreći o Bekimu, deluje vrlo dehumanizujuće i u suprotnosti s njegovom prirodom i vrednostima. Ono po čemu ga pamte jeste njegovo zalaganje za pomirenje nacija koje žive na ovom području, te istinska patnja svaki put kad u tome ne bi uspeo. Uspon njegove karijere, kao i njen krah, simbolično se podudaraju s razvojem i raspadom Jugoslavije, čiji je kraj predosetio i stoga se unapred povukao iz javnog života.
U svojim memoarima “Blistavo i strašno”, objavljenim 2001. godine u izdanju Samizdat B92, Bekim Fehmiu značajan deo posvećuje sećanjima na Pulu i Festival jugoslavenskog igranog filma.
“U Puli, na festivalu jugoslovenskog filma, dočekala nas je drevna Arena ukrašena državnim i festivalskim zastavama. Na zidinama Arene, levo i desno od ekrana, u luku, stoje mornari Jugoslovenske ratne mornarice u belim uniformama, raširenih nogu, s rukama iza leđa, kao na ratnom brodu. Ispod njihovih nogu, sa zidina, potekao je veličanstveni beli vatromet, kao vodopadi Nijagare. Fanfare. Prepuno gledalište vrišti od radosti”, priseća se Fehmiu ceremonije otvaranja.
Pula se u njegovim memoarima prvi put pojavljuje krajem šezdesetih, tačnije 1966. godine.
“Terasa hotela ‘Rivijera’. Potpuno nepoznata lica iz sveta filma me zaustavljaju. Čestitaju mi, uz uveravanje da sam apsolutni kandidat za Zlatnu Arenu za glumu, jer sam jedini glumac sa četiri različite uloge u tri filma. ‘Roj’ (dve uloge), ‘Put’ u režiji Nikole Rajića i ‘Tople godine’ u informativnoj sekciji”, navodi glumac.
No, ono čemu ipak pridaje više pažnje nisu nagrade, reflektori i zabave, već obični prolaznici i svakodnevni pejzaži. Ta impresija čini se da je bila toliko upečatljiva da je kasnijih godina s porodicom pronašao utočište upravo na hrvatskom primorju.
“Zlatne stene. Plaža. Sunčani dani. Poznanstva s kolegama iz cele zemlje. Rasterećen, bezbrižan, daleko od bolesnih ambicija i borbe za nagrade (koje su trovale i kvarile atmosferu na terasi ‘Rivijere’). Zraci popodnevnog sunca boje obalu u purpurnozlatnu”, navodi u svojim beleškama iz Pule.
Te godine, Fehmiu je dobio Srebrnu Arenu za sporednu mušku ulogu u filmu “Roj”, dok je iduće godine ponovo dobio Srebrnu Arenu za sporednu mušku ulogu u filmovima “Skupljači perja” i “Protest”.
Godine 1987. povukao se iz javnog života, predosećajući da organizovano širenje međunacionalne mržnje vodi neminovno ka bratoubilačkom ratu naroda bivše Jugoslavije, što nagoveštava već u svojim beleškama iz Pule 1972. godine.
“Međunacionalnu napetost osetio sam na Festivalu jugoslovenskog filma u Puli, gde sam učestvovao u filmu ‘Klopka za generala’. Sukobi između Aleksandra Petrovića i Tončija Vrdoljka postali su javni. Tokom proslave Dana ustanka u Hrvatskoj, u televizijskom prenosu, nisam video slike druga Tita, već slike Savke Dapčević Kučar i Mike Tripala. Narod kliče njima…”, primećuje Fehmiu.
I nije prestao primećivati ove raskole među zemljama, ali i unutar zemalja, koji su ga, na kraju, doveli do toga da sebi okonča život. Njegovo filmsko nasleđe, koje uključuje preko pedeset igranih filmova – od Pavlovića, Vrdoljaka i Markovića, do Frankenheimera i Houstona – dan-danas je relevantno i impresivno, do te mere da je nemoguće govoriti o jugoslovenskom filmu, time i o značaju FJIF-a, a istovremeno ne govoriti i o tragičnim protagonistima poput Bekima Fehmia.
Autorica: Marija Stojadinović